co to jest netsuke, rodzaje netsuke, do czego służy netsuke?

NETSUKE I OJIME

W artykule o inrō wspomniałem, przy opisie jego konstrukcji, o dwóch elementach wchodzących w skład tego unikalnego przykładu japońskiej sztuki użytkowej: netsuke i ojime. Pełnią one przede wszystkim funkcję użyteczną - scalają inrō i pozwalają na zamocowanie przy pasie - jednak podobnie jak sam pojemnik inrō, często są przykładem wspaniałego dzieła sztuki.

Netsuke towarzyszy nie tylko inrō ale także innym sagemono. Sagemono - czyli różne "sakiewki" musiały mieć praktyczną możliwość przytroczenia do pasa obi a do tego właśnie służyło netsuke. Za pomocą ojime ściągano linki zamykając niektóre sagemono od góry oraz scalano segmenty inrō (uwagi na temat rodzajów sagemono można przeczytać w artykule o inrō).

Netsuke (根付) służyły jako breloki-guzy do zamocowania linek, na których zawieszone było sagemono. Netsuke i (rzadziej) ojime ewoluowały z prostych, funkcjonalnych rzeczy do wyrafinowanych dzieł sztuki. Współcześnie netsuke są nadal kultywowane przez artystów, którzy kontynuują tradycję tworzenia tych małych, ale niezwykle pięknych wyrobów i choć nie pełnią już swojej pierwotnej funkcji, są symbolem japońskiej biegłości technicznej, estetyki i odzwierciedlają bogatą kulturę i historię Japonii.

Choć jakiś rodzaj breloka, guza, zatyczki był używany już wcześniej, to rozkwit wytwarzanych na wielką skalę netsuke przypada na okres Edo a szczególnie przełom XVIII i XIX wieku. Oprócz mody związanej z noszeniem inrō, duży wpływ na popyt na netsuke miał zaimportowany do Japonii zwyczaj palenia tytoniu (powszechne użycie torebki-pojemnika na tytoń i przybory do palenia, tabako-ire, tonkotsu). Do rozwoju kultury używania sagemono (w tym netsuke i ojime) przyczyniły się także surowe przepisy epoki, szczegółowo regulujące codzienne życie Japończyka i zabraniające większości społeczeństwa okazywania zamożności i przepychu. Drobne "klejnoty" takie jak np. inrō uchodziły uwadze urzędników.

Pierwsze netsuke miały w zasadzie wyłącznie utylitarny charakter. Były to naturalne przedmioty jak np. owoce, kamienie, orzechy, drewno. Na potrzeby netsuke przerabiano również inne dostępne rzeczy jak klamry, pieczecie, ozdoby, wywiercając w nich otworki na linkę himo.

Z czasem, taką formę ekspresji wybierali coraz częściej artyści tworząc często oryginalne i piękne sui generis maleńkie rzeźby. W sztuce stosunkowo często występują formy miniaturowe, niemniej na Zachodzie dotyczy to głównie wyrobów jubilerskich lub malarstwa, rzadko przedmiotów o charakterze użytkowym.

Nota bene, bardzo ciekawą uwagę przytacza Ueda Reikichi (38) : "biegłość Japończyków w tworzeniu delikatnych, miniaturowych i wykwintnych przedmiotów wynika z upodobania do rzeczy małych oraz umiejętnościom manualnym, które nabywają od dziecka posługując się pałeczkami do jedzenia". Dodać należy oczywiście typową dla Japończyków staranność, cierpliwość i dbałość o szczegóły.

netsuke

"Małpka z owocem persimonu i pszczołą" autor: Masatami; kośc słoniowa "Yasumasa i Kidōmaru Ōyama" autor: Motozane IV kość słoniowa, metale, laka Rozmiar rzeczywisty netsuke w tej skali

Jak piszą Melvin i Betty Jahss (7) "Wczesny rzeźbiarz netsuke z XVIII wieku był często przede wszystkim artystą lakierniczym, metalowym lub buddyjskim, który tworzył netsuke jako hobby lub pracę dodatkową. Na początku XIX wieku, ze względu na rosnące zapotrzebowanie na netsuke, prawdziwy artysta netsuke ewoluował, podkreślając zasadniczo trójwymiarową rzeźbiarską formę postaci. Rozwinęła się dalsza specjalizacja, tak że artysta lub szkoła często stosowali nie tylko określoną technikę rzeźbienia, ale także specjalne materiały i tematykę. Tak więc na przykład Bunshojo, artysta netsuke (1764-1839) specjalizował się w rzeźbieniu pająków w kłach dzika, a Asahi Gyokuzan (1843-1923) był dobrze znany ze swoich czaszek z kości słoniowej."

HISTORIA

W pierwotnej formie, zapewne na przełomie XIV i XV wieku, netsuke używano do zawieszania np. kluczy i było ono zwykłym naturalnym przedmiotem jak muszla albo patyk ewentualnie mała tykwa. Później stosowano netsuke-pieczęć oraz netsuke w formie podobnej do dużego guzika. W XVII wieku pojawiły się rzeźbione figurki. "Pierwsze przypisuje się Hon'ami Koetsu (1558-1637). Tak zaczęła się historia netsuke-zdobionych breloków, które oprócz funkcji użytecznej stały się przedmiotem twórczości artystycznej".(7)

W początkowym okresie stosowano głównie rodzaje netsuke nazywane manju i kagamibuta (opis w dalszej części artykułu). Na przełomie XVII i XVIII wieku dominować zaczęły przedstawienia figuralne - miniaturowe rzeźby o przeróżnej tematyce. Netsuke zainteresowali się wybitni artyści jak np. Ogata Korin czy Ogawa Ritsuo.

Najwcześniejsze figurki były proste, prymitywnie wycięte, przedstawiające postacie ludzi, lalek, zwierząt, wzorów geometrycznych i innych tematów, które można było pokazać w formie zminiaturyzowanej.

Koniec XVIII i początek XIX wieku to wspaniały rozwój miniaturowej rzeźby. Powstała osobna klasa rzemieślników netsuke (netsuke-shi) i szkoły - ośrodki specjalizujących się w tej dziedzinie twórców, głównie w Osace, Kioto, Edo (Tokio) i Nagoi. Słynnymi artystami byli m.in Masanao, który rzeźbił zwierzęta, zwłaszcza w kości słoniowej, Tomotada (Izumiya Shichiemon), który rzeźbił również zwierzęta w drewnie i kości słoniowej i zasłynął z leżących wołów, Miwa I (Hiromori Yukan) - tworzył w niebarwionym drewnie wiśniowym (sakura). Inni to Deme Uman i Deme Joman, Hogen Shugetsu, Shibayama I, Yokoy Somin, a także Tametaka (Kiemon Kita), który zapoczątkował uki-bori, czyli rzeźbienie reliefowe, Tanaka Minko używający drewna z inkrustacjami z metalu do oczu zwierząt i sprytnych urządzeń, takich jak ruchome części w figurkach netsuke. Nie mniej sławni byli Ogasawara Issai z Wakayama, który wykorzystywał kość słoniową i zęby wieloryba oraz Shimizu Tomiharu, rzeźbiący zwierzęta i owady, używając głównie drewna hebanowego i kłów dzika. Inni wielcy mistrzowie to Tosa Mitsuoki ( Shuzan), Ryusa, i Kwaigyoku Masatsugu.

"Ogólnie rzecz biorąc, wielcy artyści netsuke z końca XVIII i początku XIX wieku tworzyli stosunkowo proste kształty, wyrażając siłę i oryginalność przy minimalnej ilości szczegółów. Jednak pod koniec XIX wieku artystyczne odczucia ustąpiły miejsca efektownemu rzemiosłu i drobiazgowości szczegółów".(7) Tematyka rzeźb byłą podobna do tej stosowanej w sztuce laki, zdobieniach inrō, malarstwie, drzeworycie itp. (główne kierunki i motywy opisane są w artykule >link „Laka japońska cz. 3 MOTYWY”).

"Małpa trzymająca orzech i niosąca mała małpkę", autor Masatami, drewno inkrustacje "Siedzący żuraw" autor Mitsushige, kosc słoniowa, inkrustacje, laka

"Pod koniec XIX wieku, duże zapotrzebowanie na netsuke wśród niższych klas, w połączeniu ze zwiększonym popytem eksportowym na orientalne „drobiazgi”, doprowadziło do masowej produkcji ogromnej liczby tanich, źle rzeźbionych i źle barwionych produktów komercyjnych, w tym toczonych na tokarkach manju. Ostatecznymi ciosami dla sztuki rzeźbienia netsuke było wprowadzenie zachodniego stroju, porzucenie inrō, zniesienie klasy samurajów oraz zastąpienie fajki i woreczka na tytoń papierosami. Noszenie netsuke jako przedmiotu użytkowego ustało. Jednak kilku doskonałych artystów netsuke kontynuowało wykonywanie swojego zawodu, a kilku pracuje do dziś." (7)

Z czasem, gdy netsuke stało się coraz rzadziej potrzebne, artyści rzeźbiarze przestawili się na wyrób okimono. Okimono to niewielkie rzeźby (samodzielnie stojące), zwykle nie mające żadnych cech użytkowych. Nazywano tak figurki z różnych materiałów, o charakterze świeckim a czasem także religijnym. Były umieszczane w tokonomie (wnęce służącej jako przestrzeń dekoracyjna w japońskim pokoju). Generalnie pod względem technicznym okimono były wyrabiane podobnie jak netsuke (z reguły były nieco większe) ale okimono wykraczają poza tematykę japońskiej sztuki użytkowej bowiem służyły wyłącznie ozdobie i nie pełniły poza tym żadnych funkcji.

Część z autorskich netsuke było sygnowane przez artystę podobnie jak inne wyroby sztuki użytkowej. Początkowo rzeźbiarze netsuke rzadko podpisywali swoje prace, jednak w pod koniec XVIII i w XIX wieku spotyka się coraz więcej sygnatur, które artyści umieszczali na netsuke, wskazując na autorstwo, ze względów prestiżowych i rynkowych.

Aktualnie netsuke i ojime stanowią przedmioty kolekcjonerskie i okazy muzealne. Niektóre z tych małych „figurek z otworkami” osiągają na aukcjach bardzo wysokie ceny od kilkudziesięciu do nawet dziesiątek tysięcy dolarów i są przedmiotem pożądania kolekcjonerów. Jest wiele stowarzyszeń i klubów kolekcjonerów a nawet Międzynarodowe Towarzystwo Netsuke. Istnieje i działa spora grupa artystów – rzeźbiarzy, którzy współcześnie wykonują piękne netsuke. Na stronie International Netsuke Society publikowane są ich prace, można także znaleźć współczesne netsuke do zakupienia na aukcjach albo domowych stronach internetowych autorów.

" Osiem muszli z widokami w prowincji Omi" autor: Nagamitsu " Szczur" autor Masanao , drewno " Osa na zgniłym owocu persimonu" autor: Kogetsu

Zbiory, przede wszystkim prywatne, są różne, od kilku czy kilkunastu do setek sztuk netsuke. Niektórzy kolekcjonerzy koncentrują się na wybranych tematach albo formach. Przykładowo, zbierane są rzeźby wszystkich zwierząt zodiaku albo przedstawienia boga szczęścia ze wszystkich epok i szkół albo tylko konkretne zwierzęta np. małpki albo szczury. Chętnie kupowane są na aukcjach netsuke sygnowane. Prace Masano, Tomotada, Ikkan czy Kokusai są gwarancją wysokiej jakości i wartości. Jednak krytyczna analiza stylu jest bardziej popularna wśród koneserów niż bezpodstawna wiara w sygnaturę.

Znakomite zbiory netsuke i ojime dostępne są oczywiście do obejrzenia w muzeach. Muzea takie jak na przykład Musée de Cinquantenaire w Brukseli, British Museum i Victoria and Albert Museum w Londynie, Linden Museum w Stuttgarcie i Muzeum Sztuki Azji Wschodniej w Kolonii a także liczne muzea w USA w szczególności LACMA w Los Angeles zawierają duże kolekcje imponujących dzieł. W Polsce można znaleźć przykłady netsuke prezentowanych samodzielnie albo w komplecie z sagemono w muzeach np. Muzeum Narodowym w Krakowie albo we Wrocławiu.

"Minamoto no Mitsunaka zabijący demona Kazushige" autor nieznany kość słoniowa "Demon proszący o jałmużnę", autor Eisai , rózne metale, kość

OPIS I KONSTRUKCJA

Netsuke z punktu widzenia technicznego to rodzaj guza, breloku, niewielkiego przedmiotu (o średnicy od 3 do 6 cm), który był przymocowany do linki spajającej sagemono, noszone poprzez przyczepienie go do pasa obi (wsunięcie netsuke pomiędzy pas a ubranie człowieka). Jeżeli netsuke było dobrze zatknięte za pasem to uniemożliwiało wysunięcie się linki a tym samym spełniało funkcję "przytroczenia", zapobiegało wypadnięciu i zgubieniu noszonego przedmiotu.

Trudno znaleźć definicję dla netsuke poza opisowymi określeniami typu "mały obiekt do zawieszania", "przedmiot przyczepiony do linki podtrzymujący cos co jest noszone przy pasie", "guz z otworami pozwalającymi na umocowanie do linki" itp. Japońskie słowo ne-tsu-ke" jest zapisywane w kanji 根付, gdzie 付 oznacza "zawiesić", "podwiesic" a 根 "dołaczyć" "przymocować". Stąd pochodzi słowo netsuke („u” jest nieme), które oznacza korzeń (ne) i jest przymocowane lub zawieszone (tsuke).

Schematycznie budowę netsuke (katabori i manju) przedstawia rysunek i zdjęcia poniżej.

Netsuke w formie katabori niezmiennie mają dwa małe otwory-kanaliki (himootoshi) do przeciągnięcia jedwabnego sznurka z zawieszonego sagemono. Jeden otwór jest zwykle większy od drugiego aby pomieścić węzeł. Zdarzają się inne sposoby przymocowania linki np. tylko przeciągnięcie jej przez otwory w netsuke a węzeł znajduje się pod inro. Otwory w katabori netsuke te są wykonane w dyskretnej części netsuke, takiej jak tył, a zwłaszcza dół. Otwory musiały być tak rozmieszczone i skonstruowane, aby nie tylko były dyskretne, ale także pozwalały na wyważenie netsuke, aby jego najbardziej artystyczna powierzchnia była na pełnym widoku. Otwory były czasem wzmacniane przez otoczenie ich okrągłym inkrustowanym paskiem kości słoniowej, rogu, metalu lub jadeitu.

W konstrukcji manju i kagamibuta z reguły wydrążony jest tylko jeden otwór, przez który przechodzą obie linki i kończą się widocznym lub ukrytym węzłem na zewnątrz netsuke (manju) lub wewnątrz dwóch części (kagamibuta).

Netsuke musiało być wystarczająco mocne, aby utrzymać ciężar sagemono. Tak więc, z wyjątkiem inkrustacji lub gdy łączono różne materiały, netsuke było rzeźbione zwykle z jednego kawałka materiału.

Niezależnie od typu, netsuke miały obłe, pozbawione wystających elementów kształty tak, żeby mogły być łatwo montowane za pasem i żeby nie zaczepiały się o ubranie. Zatem na przykład netsuke w formie zwierzęcia (na przykład psa) miały ogon wykonany tak, aby przylegał do ciała, inne (wąż, ośmiornica itp.) były rzeźbione jako „zwinięte" w kulkę, takie, którym wystawały nogi (małpa, szczur, koń itp.) ukazywane w wersji siedzącej. Inne elementy jak np. rogi czy czułki przedstawiano jako relief na korpusie zwierzęcia tak, aby nie wystawały.

Wśród netsuke można wyróżnić kilka rodzajów w zależności od konstrukcji i wyglądu.

KATABORI najczęściej spotykana forma netsuke. Ma postać miniaturowej rzeźby -statuetki. Przedstawia bardzo różne obiekty (zwierzęta, grupy zwierząt, postacie ludzi, nawiązania do legend czy opowieści, formy abstrakcyjne itp.). Linka mocowana jest w większości przypadków za pomocą dwóch otworów połączonych kanalikiem.

Wśród katabori wyróżnia się kilka typów :

katabori - najczęściej spotykane konwencjonalne katabori w formie monolitycznej rzeźby obrobionej trójwymiarowo
anabori - „wydrążone netsuke” . Rzeźba znajduje się jakby w środku przedmiotu a przykładem mogą być różne obrazy umieszczone w muszli małża. Zwykle w takiej formie ukrywano bardzo precyzyjne i delikatne mini rzeźby a zewnętrzna "muszla” chroniła je przed uszkodzeniem
sashi - ma odmienny od innych kształt netsuke a także nieco inny sposób używania. Sashi jest podłużne a linka mocowana jest do jednego z jego końców. Oba końce sashi mają często zakończenia w formie wypustek. Sashi zatyka się za pas w ten sposób, ze całość takiego netsuke przylega do wewnętrznej powierzchni pasa. Sashi mogło być także pochwą na małe ostrze albo szpikulec.
obi-hasami – jest konstruowane w stylu sashi ale z zakrzywioną góra i dołem, które obejmują pas obi
saishiki-beri to figury rzeźbione a następnie malowane farbami.
ningyo netsuke - są to zazwyczaj małe figurki przypominające lalki z jasnego drewna hinoki lub drewna herbacianego, malowane farbami i często rzeźbione w surowym stylu fasetowanym - itto-bori. Te netsuke były rzeźbione przez lalkarzy, którzy na co dzień robili ningyo (małe lalki).
maski-netsuke popularne rzeźby w kształcie miniatury masek jakie noszą aktorzy w japońskim teatrze nō.

"Buddyjski Klejnot Mądrości z Wyspą Nieśmiertelnych" "Pudełko w kształcie psa" autor: Kenya ceramika " Maska Hyottoko" autor: Kokeisai Sanshō drewno

autor Kaigyokusai Masatsugu

"Zwierzęta Zodiaku" autor : Kaigyokusai Masatsugu , typ ryusa " Pies-szop dzbanek" Autor: Ohara Mitsuhiro heban i metal "Kappa Yoshinobu" autor nieznany brąz posrebrzany kagamibuta

"Gama nieśmiertelny z ropuchą" autor: Kaigyokusai Masatsugu Shōjō duch morza wmisce sake" autor: Ryūkōsai Jugyoku II "Aktor teatru No w roli wiedźmy Kiyohime: autor: Shuzan

MANJU - najprostsza i zapewne najwcześniejsza forma netsuke. Jest to guz w kształcie okrągłym, spłaszczonym przypominającym japońskie ciastko o tej nazwie. Zwykle okrągłe czasem owalne lub prostokątne. Wykonane jest jako monolit a czasem sklejane z dwóch dysków. Najczęściej były wykonane w całości z kości słoniowej, drewna lub laki, ze zdobieniami w postaci płaskorzeźby. Linka mocowana jest do manju w różny sposób: przez dwie dziurki połączone kanalikiem lub przewleczona przez jeden otwór z zakończeniem węzełkiem na zewnątrz albo schowanym wewnątrz pod zdejmowanym fragmentem, ewentualnie (rzadziej) za pomocą metalowego kółka. Odmianą manju jest netsuke zwane ryūsa. W tym przypadku kształt jest podobny lecz stosuje się zdobienia w głębokim reliefie a nawet ażurowe. Ryūsa są zazwyczaj wykonane z kości słoniowej, która bywa wzmacniana metalowymi inkrustacjami. Rzadziej są wykonane z drewna.

KAGAMIBUTA – ma kształt okrągły podobny do manju. Składa się z dysku-miski z rozmaitych materiałów, w którym z jednej strony jest zagłębienie. W tym zagłębieniu umieszcza się płaski metalowy okrąg z ornamentacją wyrzeźbiona lub wykutą. Całość nazywana jest też "lustrzanym deklem" albowiem przypomina wyglądem japońskie lusterko. Metalowy dysk jest rzeźbiony przez artystów soken-shi specjalizujących się w obróbce metali (np. elementów miecza, okuć mebli itp.) i jest dłutowany, grawerowany, wykuwany (tłoczony) we wzory o niskim lub średnim reliefie, albo inkrustowany różnymi metalami i stopami. Czasami dysk był wykonany w całości ze złota. Czasami sama miska była również rzeźbiona, ale częściej pozostawiano ją bez dekoracji. Linka przechodzi spod powierzchni metalowej pokrywki przez wystający półpierścień. Czasami artyści laki naśladowali kagamibuta, wykonując go w całości w lace. Większość kagamibuta netsuke powstała po połowie XIX wieku i jest efektem między innymi wycofania z użycia mieczy, co zmusiło artystów metalu do poszukiwania innych form zatrudnienia.

"Leżący wół" autor : Tomotada, kość słoniowa "Wąż", autor : Matsuda Sukenaga , drewno z inkrustacją

Dodatkowo możemy spotkać różne netsuke ze względu na ich charakterystykę, formę lub zdobienia, takie jak:

hyotan - małe wysuszone tykwy używane jako korki do buteleczek także były wykorzystywane jako netsuke
ichiraku - netsuke o różnych kształtach wykonywane z plecionki rattanowej, bambusowej lub innych materiałów
netsuke obrazujące scenki humorystyczne
netsuke obrazujące elementy erotyczne - „shunga -obrazy wiosny” ukazujące postacie ludzkie (także fantastyczne, rzadziej zwierzęta) w sytuacjach erotycznych lub zawierające elementy symboliki seksualnej”. „ W tradycji japońskiej nagość nie była niczym wstydliwym (…) W przeciwieństwie do Europy w Japonii seks także nie był nigdy uważany jako tabu. Nie należał do grzesznej sfery manifestacji ludzkich emocji, a wręcz przeciwnie – był czymś jak najbardziej naturalnym, związanym z rozkoszą cielesną i przyjemnością duchową” (42)

Inne funkcje netsuke

Jak wyżej opisano netsuke służy do zwieszenia przy pasie linki do której przymocowane jest sagemono (sakiewka, inrō, przybory do jedzenia, do pisania, do palenia tytoniu itp.). Jednak niektóre netsuke pełniły tez dodatkowe funkcje. Były to miedzy innymi netsuke mające:

formę pieczęci – na jednym z boków netsuke (całość często w formie lwa) wyryte są znaki służące do odbicia pieczęci. Jeden z najwcześniejszych typów netsuke imitujących chińskie pieczęcie (to-bori, czyli obca rzeźba) importowany pod koniec XVI wieku. Miały kwadratowy kształt, były wykonane z kości słoniowej, a czasami z drewna i były używane w połączeniu z inrō, w którym przechowywano kolorową pastę atramentową. Wczesne chińskie wzory pieczęci były zwykle wykonane z kamienia i przerabiano je na netsuke, robiąc w nich dziurki, przez które przeciągano linki.
formę popielniczki - suigara-ake. Netsuke-popielniczka używane były w połączeniu z woreczkami na tytoń. Wykonywane z metalu. Spotyka się także netsuke z krzemienia i stali w formie skrzynki służące do rozpalenia ognia do fajki.
formę z różnymi przyrządami – po rozłożeniu netsuke wewnątrz jest ukryty kompas albo liczydełko albo inne użyteczne rzeczy.
formę fudekake (podstawka pod pędzel) netsuke. Ten typ netsuke, który miał formę leżącej postaci ludzkiej, służył jako podpórka pod pędzel do pisania. Forma została skopiowana z formy leżącej nagiej postaci kobiecej używanej przez lekarzy, aby pomóc skromnym pacjentkom we wskazywaniu obszaru ich dolegliwości bez konieczności rozbierania się.
formę zabawki - w niektórych zmyślnie skonstruowanych netsuke występują ruchome elementy. Na przykład czaszka posiadająca ruchomą dolną szczękę, robak wysuwający się ze zgniłego owocu albo goblin pokazujący ruchomy język itp.
formę pojemniczka - zawierającego tusz do pisania lub pieczęci albo inne substancje. Rodzajem pojemnika było także ichiraku netsuke - wyrabiane z splecionych włókien rattanu, sitowia lub innych roślin.

Materiały do wyrobu netsuke

W zasadzie do tworzenia netsuke z punktu widzenia utylitarnego może być wykorzystany dowolny obiekt o ile można go doczepić do linki i ma odpowiednie wymiary. I rzeczywiście najprostsze netsuke stanowiły naturalne przedmioty jak na przykład wysuszone owoce/orzechy, kawałki drewna a nawet kamienie. Niemniej z interesującego nas punktu widzenia, czyli netsuke jako dzieło sztuki, kluczową rolę pełniły różnego rodzaju zdobienia, do których nadawały się najlepiej specjalne surowce (idealne do prac rzeźbiarskich w formie figuralnej albo płaskorzeźby). Dlatego istotną rolę odgrywały tu materiały, z których najczęściej spotykane to:

drewno - cyprys, heban, wiśnia, drzewo herbaciane, drzewo sandałowe, kamelia, paulownia, keyaki, magnolia. Czasem często drewno barwiono na brązowo lub czarno, malowano farbą akwarelową lub pokrywano laką. Malowane i lakierowane netsuke były zazwyczaj wykonane z jasnego drewna, takiego jak hinoki. Stosowane były też techniki inkrustacji drewna kością, koralem, malachitem, metalem itp.
kość słoniowa - naturalne kawałki z ciosów słonia były nadzwyczaj cenione przez artystów. Kość słoniowa jest tworzywem zwartym, przeważnie jednolitym, dającym się znakomicie obrabiać i wydostawać najdrobniejsze szczegóły. Polerowanie nadaje kości słoniowej doskonały, lustrzany wygląd. Niektórzy artyści lubili czystą białą kość słoniową, podczas gdy inni, studiowali i praktykowali jej barwienie. W miarę starzenia się kości słoniowa ciemnieje do żółtobrązowej patyny, ale części wystawione na światło mają tendencję do zachowania swojej pierwotnej bieli.
rogi, kości, zęby - używano różnych rodzajów kości zwierzęcej, w tym spiralnie żłobionego kła narwala, częściowo opalizującego zęba kaszalota, kła dzika, morsa i hipopotama. Często stosowano rogi, zwłaszcza rogi jelenia, ale także nosorożca, bawołu, antylopy i wołu.
metal - złoto, srebro, miedź, brąz, shakudo (stop złota i miedzi), shibuichi (stop srebra i miedzi). Przede wszystkim metal był stosowany w wyrobie netsuke kagamibuta, netsuke-popielniczek albo jako intarsja a drewnie lub kości. Rzadziej spotykane są netsuke wykonane całkowicie z metalu (zwykle w formie hełmów, siodeł, strzemion itp.)
ceramika - fajans, porcelana, wypalana glinka surowa. Ceramiczne netsuke były stosunkowo rzadkie, ale czasami były wykonywane jako hobby przez tak znanych artystów ceramików, jak Ritsuo i Hanzan. Ceramiczne netsuke były zazwyczaj figuralne, ale czasami widuje się je jako dyski kagamibuta.
laka - w różnych technikach prószonych oraz tsuishu. W technice tsuishu rzeźbienia dokonywano w strukturach stworzonych z warstw laki. Zdobienie laką szczególnie sprawdzało się w netsuke-manju bo obejmowało płaskie techniki lakiernicze, a nie przestrzenną rzeźbę. Laka była zwykle nakładana na jasne drewno, i podobnie jak w generalnie stosowanych zdobieniach laką wykorzystywano maki-e oraz inkrustacje z perłowca.
rośliny i owoce - bambus (korzeń, łodyga i włókna do plecionki) rattan i wisteria. Różne orzechy były często rzeźbione w formę netsuke, najpopularniejszy był orzech włoski, rzadziej kokos, orzech betelowy z „palmy kości słoniowej”. Czasem używano pestek tarniny i brzoskwini.
kamienie - najczęściej agat dosyć miękki i łatwy w obróbce. Zdarzają się też netsuke z czarnego korala (unimatsu), skamieniałego drewna i bursztynu.
inne i kombinowane - rzadziej spotykane jak muszle, skóra, skorupa żółwia itp. Skorupa żółwia (bekko) była okazjonalnie używana, zwykle do prac inkrustacyjnych. Jej półprzezroczysty złoty brąz jest łatwo rozpoznawalny. Łączono także ze sobą bardzo różne materiały i tak na przykład ludzka figura może składać się z drewnianego tułowia, twarzy i rąk z kości słoniowej i być ozdobiona koralowymi i jadeitowymi koralikami, złotymi kolczykami i srebrnym kapeluszem.

"Yoshitsune i Benkei walczący na moscie Gojo" autor: Kohosai "Lis Tanuki zmieniajacy sie w imbryk" autor : Kazunori, srebro "Duch kobiety" autor Takeshi, bukszpan, typ sashi

OJIME

Koraliki ojime służą do napinania linek himo scalających sagemono. Przez ojime przewleka się obie linki himo i ściąga w dół co powoduje zamkniecie "sakiewki" albo spojenie wszystkich części inrō . Po odciągnięciu w górę linki się luzują, umożliwiając otwarcie pojemnika.

Ojime(緒締め) おじめ dosłownie oznacza "zapięcie linki" . Są to ręcznie robione małe, z reguły owalne guzy z pionowym otworem. Zazwyczaj mają średnicę ok. 1-2 cm i są wykonane z drobnych metali, kości słoniowej, kości zwierząt i ptaków, kamieni szlachetnych, jadeitu, lakieru, szylkretu, szkła, koralowca, kości, poroża jelenia, kłów dzika, orzechów i nasion, a także innych materiałów jak ceramika, koral, bursztyn i perły.

Najprostsze i najczęściej spotykane ojime to po prostu małe owale, walce, wieloboki lub nieregularne w kształcie zaokrąglone przedmioty, których budulcem jest głównie kamień półszlachetny, koral albo mają pochodzenie roślinne (niewielkie zdrewniałe owoce, nasiona, orzechy itp.) Niemniej, szczególnie w XIX wieku artyści i rzemieślnicy zajmowali się taką formą sztuki tworząc niemal mikroskopijne zdobienia, mikrorzeźby albo wymyślne konstrukcje wykonywane podobnie jak netsuke, ale w mniejszej skali. Podobne też były materiały. Wykorzystywano kość słoniową i ceramikę. Bardzo popularne były ojime wykonywane z metalu, często inkrustowane albo tworzące ażury.

Motywy zdobnicze

Jak już wcześnie zaznaczono motywy zdobnicze netsuke i ojime są tożsame z całą gamą motywów jakie stosowano w japońskiej sztuce użytkowej i szczegółowo opisane w artykule link> „Laka japońska cz. 3 Motywy”, do którego odsyłam zainteresowanego czytelnika. Warto tutaj wspomnieć, tradycyjnie w sztuce japońskiej z reguły przedmioty, na które składało się kilka części starano się utrzymać w podobnym stylu tak by stanowiły harmonijną całość. I tak na przykład oprawa miecza japońskiego (tsuba, elementy rękojeści – menuki, fuchi i kashira) a nawet pochwa – saya w pierwotnej wersji obejmowały podobne motywy, podobne techniki, kolorystykę itp. przez co tworzyły spójny komplet. Podobnie twórcy inrō często starali się dobrać (a nawet z góry zaprojektować) samo inrō, ojime oraz netsuke tak aby stanowiły logicznie i estetycznie całość. Zatem jeśli na przykład dekoracja inrō zawierała motyw z małpką to na netsuke w większości przypadków dobierano rzeźbę z motywem małpki. Niestety, dziś bardzo często nie można już odtworzyć pierwotnego stanu gdyż przez lata oryginalne netsuke zaginęło albo całość inrō została rozkompletowana.

Netsuke (w mniejszej skali ojime) są obecnie wysoko cenionym obiektem kolekcjonerskim z uwagi na estetyczne wrażenia ale także bardzo „wygodne” hobby, albowiem nie wymagające dużo miejsca i „przyjazne” ze względu na możliwość oglądania, badań, dotykania, eksponowania a nawet przenoszenia przy sobie w kieszeni. Niektórzy traktują netsuke jako talizman, obiekt przynoszący szczęście inni włączają te mini-artefakty do większych zbiorów obejmujących różne dzieła japońskiej sztuki użytkowej.

Niewątpliwie, choć samo w sobie artystyczne netsuke i ojime są cennym obiektem kolekcjonerskim, to najlepiej prezentują się (jeśli to możliwe) w komplecie z sagemono pełniąc swoją oryginalną rolę użytkową.

(W artykule wykorzystano fotografie zgodnie z licencją : Creative Commons Attribution-Share 3.0,4.0; CC BY 4.0 Deed | Attribution 4.0 International | Creative CommonsThe Government of Japan Standard Terms of UseGovernment of Japan Standard Terms of Use (Version 2.0) - Wikisource, the free online library) ze zbiorów Los Angeles County Museum, Victoria & Albert Museum i Metropolitan Museum of Art NYC)

5. Netsuke

Kontakt

Menu

Mój profil